ЛІЧЭБНІК

А1. Адзначце лічэбнікі, у якіх  пішацца літара е:

1) с..мдзесят,  2) с..мюстамі,

3) дзяс..цера,  4) дз..вяты,

5)  восемдз…сят.

А2. Адзначце лічэбнікі, у якіх на месцы пропуску пішацца мяккі знак:

1) дзевяц..сот,           2) дз..вюм,

3) (у) вас..мі,              4) шас..цісоты,

5) сем.. .

А3. Адзначце лічэбнікі, у якіх пропуску пішацца дзве літары цц:

1) пятна..аць, 2) пя..ю,

3) два..аць,     4) дзевя..ю,

5) пя..істам.

А4. Адзначце лічэбнікі, у якіх пішацца літара а:

1) за двум.. зайцамі, 2) тры в..сьмыя,

3) (на) двухст..х старонках, 4) (у) дв..іх кацянят,

5) в..семсот метраў.

А5. Адзначце сказы, у якіх парушаны граматычныя нормы беларускай мовы:

1) Пяць доўгіх вёрстаў вельмі стамілі нашых падарожнікаў.

2) Тры пятых соткі агарода былі засаджаны памідорамі.

3)  Каля двух гадзін давялося чакаць цягніка на Гомель.

4) Трое ладных падсвінкаў гадавалася ў гэтым годзе ў бацькавым хляве.

5) Больш за паўтары месяцы не было навін з фронту.

А6. Адзначце лічэбнікі, якія пішуцца разам:

1) трыста_сорак,       2) дзевяць_сот,

3) пяці_дзясяты,        4) трох_тысячны,

5) дзвесце_дваццаць.

А7. Адзначце лічэбнікі, якія запісаны правільна:

1) паўтара кілаграма,           2) пяцьдзясятыя гады,

3) шасцісот грамаў,              4) васьмюдзесяццю цэнтнерамі,

5) двумястамі ўдзельнікамі.

А8. Адзначце лічэбнікі, запісаныя няправільна:

1) сямьюдзесяццю працэнтамі,      2) васьмы рад,

3) пяць восьмых частак;                  4) трымястамі рублямі,

5) двумастамі чатырма ўдзельнікамі.

А9. Адзначце словазлучэнні, у якіх ужываюцца зборныя лічэбнікі:

1) 3 (салдаты),           2) 5 (гусі),

3) 9 (лісяняты),          4) 4 (жанчыны),

5) 2 (дубы).

В1. Знайдзіце словазлучэнне з памылкай у напісанні лічэбніка. Запішыце лічэбнік правільна.

1) дваццаццю сямю турыстамі,      2) пяцьсоты спартсмен,

3) абедзве дзяўчыны,                       4) тры чацвёртыя ўраджаю,

5) з трымастамі сарака пяццю рублямі.

В2. Знайдзіце сказ з памылкай ва ўжыванні лічэбніка. Запішыце правільна спалучэнне “лічэбнік + назоўнік”.

1) На ганку забаўляліся чацвёра кацянят.

2)У хату ўвайшлі двое салдат.

3)Трое жанчын дапамаглі маці выкапаць бульбу.

4) Дзевяцера маіх аднакласнікаў збіраюцца паступаць у медыцынскую акадэмію.

5) Нас было пяцёра.

Ключ

Адасабленне азначэнняў

Незалежна ад месца ў сказе адасабляюцца азначэнні:

Тэарэтычны матэрыял для вучняў 11 класса па тэме:” Зваротак”

Зваротак – слова ці спалучэнне слоў, якое называе таго, да каго звяртаюцца: Адышло ад нас ты, лета. Цёплы дожджык, пырсні, пырсні на парэчкі і на вішні.

Зваротак на пісьме выдзяляецца коскамі.

Некаторыя асаблівасці пастаноўкі знакаў прыпынку пры зваротках

1. Беларуская мова адносіцца да групы ўсходнеславянскіх моў разам з рускай і ўкраінскай. Пераважна распаўсюджана на тэрыторыі Беларусі, а таксама ў памежных рэгіёнах Літвы, Польшчы (мае статус рэгіянальнай), Расіі ды Украіны. Па-беларуску размаўляюць між сабой эмігранты ў ЗША, Канадзе, Аўстраліі ды іншых краінах.
2. Наша мова мае тры алфавіты. Кірылічны пачаў ужывацца ў час існавання старабеларускай мовы — у 14 ст. У нашы дні гэта самы масавы варыянт алфавіту. Лацінка ў беларускай мове з‘явілася ў 16 ст. Ёй актыўна карысталіся беларускія літаратары 19 ст. Сярод іх — Францiшак Багушэвiч, аўтар прарочага звароту да суайчыннікаў «Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі!».

У 2007-м беларускую лацінку ў тапаніміі зацвердзіў Міжнародны камітэт ААН.

3. У беларускай мове выкарыстоўваюцца два правапісы. Закладзены ў 1918-м мовазнаўцам і грамадска-палітычным дзеячам Браніславам Тарашкевічам правапіс на сёння называецца класічным, або «тарашкевіцай». Ад пачатку 90-х ім карысталіся адноўленая газета «Наша Ніва» ды іншыя выданні.

У 1933-м, а таксама ў канцы 1950-х правапіс змянілі ў рамках русіфікацыйных рэформаў. Рэфармаваны правапіс мае нефармальную назву «наркамаўка». Пасля ўступлення ў сілу правапіснага закона 2008-га ён канчаткова замацаваў за сабой статус афіцыйнага правапісу.

4. У выніку шматгадовага суіснавання беларускай і рускай мовы з‘явілася так званая трасянка. Лічыцца, што гэтая моўная з‘ява стала наступствам камунікацыі пераважна беларускамоўнага вясковага насельніцтва з рускамоўным горадам.
5. Скульптурным увасабленнем адметнасці беларускай мовы з‘яўляецца помнік літары «Ў» у Полацку (2003 год). Ля падножжа скульптуры выбітыя радкі з верша народнага паэта Беларусі Рыгора Барадуліна: «Ад Еўфрасінні, ад Скарыны, ад Полацка пачаўся свет». Аўтар праекту — мастак і дызайнер Ігар Куржалаў.
6. 6. У 1989-м было заснавана Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны. Фактычна яно выконвае функцыю паўнавартаснага дзяржаўнага інстытута. Адукацыя, юрыдычная абарона, кансультацыі ў пытаннях тэрміналогіі, выдавецкая дзейнасць ды многае іншае.
7. 7. 21 лютага, у Сусветны дзень роднай мовы беларусы традыцыйна пішуць агульнанацыянальную дыктоўку. Упершыню яна прайшла 23 сакавіка 2008 года.
8. 8. Многія з вас бачылі сацыяльную рэкламу «Смак беларускай мовы» і «Родныя даты». Гэта ўсё праекты кампаніі «Белзнешрэклама»,  якая тлумачыць сваю ініцыятыву так: «Беларуская мова мае непараўнальнае зачараванне, сакавітае гучанне, спецыфічны каларыт, гэта сапраўды ўнікальная мова, самая мілагучная пасля італьянскай і самая старажытная сярод славянскіх моў».
9. 9. Прыкладам павагі да беларускай мовы для многіх беларусаў служаць паслы замежных краін, якія актыўна выкарыстоўваць яе у публічнай сферы. Адным з першых па-беларуску загаварыў пасол ЗША Джордж Крол. Яго ініцыятыву падхапілі шведскі пасол Стэфан Эрыксан, літоўскі — Эдмінас Багдонас ды іншыя. Гэтыя замежныя дыпламаты натхнілі на вывучэнне роднай мовы многіх беларусаў.
10. 10. Венгерскі матэматык і лінгвіст Андраш Корнай апублікаваў у 2013-м навуковую працу «Лічбавая смерць моў». Ён вывучаў сусветныя мовы, якія знаходзяцца пад пагрозай вымірання ў інтэрнэце і ў электронных прыладах. Беларуская мова апынулася ў ліку бясспрэчна жывых.

Некаторыя асаблівасці кіравання ў беларускай мове

ЯЛАВІЧЫНА

«Свініна ёсць, гавядзіна бывае, а вось ялавічына? Што гэта?..»  Мала хто і з суразмоўнікаў-гандляроў на славутай Камароўцы быў абазнаны, што «ялавічына» — гэта беларускамоўны адпаведнік рускаму «говядина» (мяса каровы як ежа). Для большасці яно не выклікала ніякіх асацыяцый.

А між тым слова «ялавічына» — агульнапрынятая яшчэ з 20-х гадоў ХХ стагоддзя норма беларускай літаратурнай мовы. Яно ўтварылася ад «ялавіца» (ялавая — бясплодная — карова) і па сёння фіксуецца літаральна ўсімі слоўнікамі нашай мовы, рэгулярна выкарыстоўваецца ў перыядычным друку, у творах беларускіх пісьменнікаў. «Праз гадзіну на вогнішчах смажыліся вялізныя кавалкі ялавічыны, круціліся на ражнах цэлыя авечкі» (У. Караткевіч).

Удзельнікі фальклорна-тэтральнага аб’яднання па інтарэсах нашай школы (кіраўнік — настаўнік беларускай мовы і літаратуры Грышкевіч А.А.) прапанавалі на суд гледачоў- спачатку вучням і настаўнікам установы адукацыі, а затым і бацькам на бацькоўскім сходзе — музыкальна- тэатралізаванае  прадстаўленне “Запрашаем на “Вячоркі””.

Нашы вучні яшчэ раз прадэманстравалі свой талент, праявілі свае акцёрскія здольнасці.

Зала з вялікай цікавасцю назірала за развіццём сюжэта, за  ігрой самадзейных артыстаў. Хочацца адзначыць і тое, што сакавітае беларускае слова, меладычныя і вясёлыя народныя песні і прыпеўкі,   што  гучалі з вуснаў нашых вучняў на  падмостках  школьнай сцэны, знайшлі свой водгук у сэрцах тых, хто прыйшоў на  прадстаўленне. А  завадны беларускі  танец “Полечка”   ў выкананні гурткоўцаў не пакінуў абыякавым нікога.  Асаблівую атмасферу на сцэне стваралі каларытныя нацыянальныя касцюмы, ручнікі і посцілкі, а таксама рэчы хатняга ўжытку, якімі карысталіся нашы продкі. Шчырыя апладысменты гледачоў  – вось узнагарода для нашых удзельнікаў.