Языком масла не саб’еш

Кожны з нас, магчыма, хоць раз у жыцці спрабаваў хатняе масла. Якое ж яно смачнае і карыснае! Аб тым, як хатняе масла рабілі нашы продкі, вам цікава раскажуць экскурсаводы этнаграфічнага кутка «Хата з матчынай душою». А цяпер звернем увагу на бойку – высокую круглую кадачку, звужаную ўверсе. Без яе не было б такога незвычайнага масла. Рабілі бойку з клёпак або выдзёўбвалі з дрэва. Клёпкі найчасцей стругалі з елкі, гладка апрацоўвалі гэблікам і сцягвалі абручамі. Бойка мела накрыўку  з адтулінаю пасярэдзіне – для калатоўкі-біла. Да ніжняга канца калатоўкі мацаваўся драўляны кружок з дзіркамі ці крыжавінка – дзве кароценькія планкі, складзеныя так, што па форме нагадвалі крыжык. Масла білі ўручную. Збіўшы масла, злівалі ў збанкі маслёнку. Кіславатая, з залацістымі крупінкамі  масла, яна смачна сёрбалася потым з цёплай бульбаю.

Патлумачце, калі і чаму так гавораць: «Качаецца як сыр у масле», «Языком масла не саб’еш».

Продолжить чтениеЯзыком масла не саб’еш

Самі  ткалі, самі вышывалі

Быў час, калі папрадухамі ў вёсцы былі ўсе: маці вучыла прасці дачку, бабка – унучку. Нават гульня такая была – «Папрадуха». Дзяўчынка брала дошчачку, прывязвала да яе жменьку травы – «кудзелю» і прала. Сур’ёзна, як дарослая, седзячы за прасніцаю.

Прасніца і  калаўрот займаюць адметнае месца ў нашым этнаграфічным кутку «Хата з матчынай душою». Давайце з імі бліжэй пазнаёмімся.

Прасніца – драўляная прылада для прадзення. Складаецца з дзвюх частак: лопасці, падобнай на лапату або на вясло, і днішча, у якое пад прамым вуглом устаўляецца ножка лопасці. Да лопасці падвешваецца барада – воўна, кудзеля, пянька. Папрадуха левай рукою выцягвае з барады валасінкі-валаконцы, а правай круціць верацяно, навіваючы на яго нітку.

Пазней на дапамогу прасніцы прыйшоў калаўрот. Складаецца ён з вялікага драўлянага кола, педалі-понажа і прадзільнага апарата. Педаль прыводзіць у рух кола, а яно прымушае працаваць прадзільны апарат. З прасніцы, прымацаванай да калаўрота, цягнуцца ваўняныя ці кужэльныя валаконцы, скручваюцца ў нітку і намотваюцца на шпулю.

Бывалі калаўроты-стаякі і калаўроты-лежакі. Адрозніваліся яны тым, што ў стаяку кола знаходзілася пад прадзільным апаратам, а ў лежаку – збоку. На абодвух калаўротах прасці было лягчэй і хутчэй, чым седзячы за прасніцаю.

Патлумачце, калі і чаму так гавораць: «Якая папрадуха пры кудзелі, такое палотно ў белі», «Калі нітка вядзецца, то і на трэску прадзецца», «Язык ляшчыць, што калаўрот трашчыць».

 

Продолжить чтениеСамі  ткалі, самі вышывалі

Няма смачнейшай вадзіцы, як з роднай крыніцы

Асаблівую ўвагу наведвальнікаў у нашым этнаграфічным кутку “Хата з матчынай душою” прыцягвае студня з жураўлём. Давайце пазнаёмімся з яе гісторыяй. Даўней рабілі студні з жураўлём, які і даставаў з глыбіні калодзежа ваду. Журавель складаўся са стойкі, рычага-вагі і вочапа. Стойка – ствол дрэва, раздвоены ўгары. На стойцы мацаваўся рычаг-вага – доўгая таўставатая жардзіна  з грузам, каменным ці жалезным, на адным канцы і вочапам — на другім. Вочап – драўляны шост з вядром – апускалі ў студню, чэрпалі воду і адпускалі, паволі перабіраючы рукамі. Рычаг-вага сам падымаў вядро наверх, заставалася толькі пераліць ваду ў  сваё вядро.  Адыходзіў гаспадар з дому, і журавель рычагом-вагою, як крылом, махаў яму на развітанне, нібы жадаў шчаслівай дарогі. А вяртаўся гаспадар на сваю сядзібу, і журавель першы сустракаў яго каля хаты, запрашаў прагнаць смагу крынічнаю вадою.

Патлумачце, калі і чаму так гавораць: “У глыбокай студні вада гаючая”, “Няма смачнейшай вадзіцы, як з роднай крыніцы”.

 

Продолжить чтениеНяма смачнейшай вадзіцы, як з роднай крыніцы

Цікавае побач. Пляценне з лазы

У нашым этнаграфічным кутку «Хата з матчынай душою» асаблівае месца займаюць карабы і кашы. Кожны вясковы пастушок умеў некалі плесці кашы. Часу для гэтага на пашы хапала. Патрэбны былі толькі востры ножык-складанчык, лазовыя дубцы ці сасновыя карэньчыкі. Ды яшчэ, вядома, майстэрства.

Кош – паўкруглая пасудзіна-пляцёнка для гаспадарчага ўжытку. Спачатку рабілі аснову – абручы з гнуткіх прутоў. Пасля на іх навівалі, шчыльна пераплятаючы, лазу або карэньчыкі. У кожным двары абжывалася цэлае сямейства кашоў, вялікіх і малых. Без іх, лёгкіх і зручных, не абыходзіліся ні дарослыя, ні дзеці.

У каша быў сваяк – кораб. Прыгожыя, яны глядзеліся як ганчарны посуд, сплецены з лубу, бяросты, лазы ці саломы. Часта карабы зачыняліся вечкам, каб лепш было захоўваць і пераносіць у іх збожжа, крупы, муку.

Патлумачце, калі і чаму так гавораць: «Не той грыб, што ў пошуку, а той, што ў кошыку», «Калі нягож, не лезь у кош», «Наплёў сем карабоў».

Продолжить чтениеЦікавае побач. Пляценне з лазы

Цікавае побач. Гліняны посуд

Гліняны посуд і сёння можна набыць у краме. Ёсць ён і ў нашым этнаграфічным кутку“Хата з матчынай душою”. Пакрыты залацістай паліваю, аздоблены каляровымі ўзорамі посуд прыгожа глядзіцца і на кухоннай паліцы, і на абедзенным стале.

Збан – гліняная пасудзіна для малака, смятаны, маслёнкі, сыроваткі. Бакі ў збана выпуклыя, шыйка – звужаная. Мае ручку і носік-дзюбку, каб малако роўным струменьчыкам лілося ў міску ці ў кубак.

Гарлач старэйшы за збан. Па форме яны падобныя, як браты, толькі гарлач без ручкі і не мае носіка-дзюбкі зверху.

Шанавалася ў хаце яшчэ адна гліняная пасудзіна – гляк. У ім добра захоўваліся алей, квас, бярозавы і кляновы сок, халодная калодзежная і крынічная вада. Гляк падобны на шар, часам – выцягнуты ўгору. З адной ці дзвюма ручкамі па баках. Дно плоскае, шырокае, а горлачка – кароткае і вузенькае, як у бутэльцы.

Патлумачце, калі і чаму так гавораць: «Да пары збан ваду носіць», «Па малацэ не плач, калі са смятанай гарлач», «На вяку давядзецца варыць і ў гляку».

 

 

Продолжить чтениеЦікавае побач. Гліняны посуд

І дома гожа, і ў гасцях прыгожа

 

У  святочным і абрадавым адзенні беларуса адлюстравалася само жыццё,  светапогляд, адносіны да людзей. Ільняное белае адзенне з саматканкі спадарожнічала беларускаму селяніну ад нараджэння да смерці. У зіхатліва-белы мятлік апраналі немаўлятка, у далікатна вышытай кужэльнай кашулі апускалі нябожчыка ў магілу.

Сама назва – Беларусь, як мяркуюць некаторыя гісторыкі, этнографы, — паходзіць ад таго, што ўлюбёным колерам адзення беларусаў быў белы. Даўнімі традыцыямі было вызначана, якое адзенне насіць у будні ці свята, надзяваць на вяселле ці радзіны, з выпадку радасці ці жалобы.

З  дзяцінства ўсе мы ведаем гульню “Апрані ляльку”. Уявім сабе гэту ляльку і паспрабуем апрануць яе. Перад вамі назвы розных відаў беларускага народнага адзення і абутку: мужчынскага і жаночага. Але між імі схаваліся словы — “самазванцы”. Вам трэба выбраць усе віды адзення і абутку. Будзьце пільныя: не апраніце вашу ляльку ў нешта недарэчнае.

Світка, выжал, андарак, гэбель (фуганак), нагавіцы, адрына, пасталы, кабат, боты, абрус, намітка, абліваха, фартух, жлукта, кашуля. (Вылучаныя – не адзенне.)

З некаторымі відамі беларускага народнага адзення і абутку вы зможаце пазнаёміцца, калі наведаеце наш этнаграфічны куток “Хата з матчынай душою”.

 

 

 

Продолжить чтениеІ дома гожа, і ў гасцях прыгожа

Тут падказкі ёсць для вас пра жыццё ў даўнейшы час

 

Дарагі  сябар! Адгадай  загадкі і даведайся аб тым, якія незвычайныя рэчы ёсць у нашым этнаграфічным кутку «Хата з матчынай душою».

 

На адной назе стаіць,

У ваду штодня глядзіць.

(Калодзежны журавель.)

***

Сто адзін брат.

Усе ў адзін рад

Пад шнурочак дружна сталі –

Дзеравяшкі іх звязалі.

(Частакол, паркан, плот.)

***

Летам спіць,

Зімой гарыць.

Пашчу раскрывае,

Што даюць, глытае.

(Печ.)

***

Памочнік рагаты,

Памочнік заўзяты:

У агонь нырае,

Ежу здабывае.

(Вілкі.)

***

Чым хутчэй, хутчэй кручуся,

Тым таўсцейшым станаўлюся.

(Верацяно.)

***

Калі на стол не падасі

Мяне (ты гэта знаеш),

Тады і супу не з’ясі,

І торт не паспытаеш.

(Лыжка.)

***

У аднаго парсюка два лычы.

(Ночвы.)

***

Быў на капальні,

Быў на таптальні,

Быў на кружары,

Быў на пажары.

 (Гліняны посуд).

***

Два браты бягуць, а два даганяюць і дагнаць не могуць.

(Калёсы, воз.)

***

Ножак ён не мае,

Ён з адною ручкай,

А грыбы збірае

З бабкай і ўнучкай.

(Кош.)

 

Продолжить чтениеТут падказкі ёсць для вас пра жыццё ў даўнейшы час

Этнографический уголок нашей школы

5 февраля этнографический уголок нашей школы принял гостей. Экскурсоводы провели увлекательную экскурсию для школьников ГУО «Средняя школа №4 города Пружаны». Экспозиция включает интерьер белорусской хаты 19 в. – нач. 20 в. Ребята познакомились с традиционными предметами интерьера и быта белорусов. Особое внимание привлек рубель-утюг. Многие смогли сами попробовать отгладить им рушники. Кроме этого ребята увидели керамику, плетение, элементы белорусского национального костюма, разные приспособления для ткачества. Экспонаты народного творчества позволили  учащимся получить первичные представления об укладе жизни белорусского народа. Если вы хотите соприкоснуться к стародавней истории нашего народа, приезжайте к нам.

Продолжить чтениеЭтнографический уголок нашей школы

ЭКСКУРСИИ

                   Экскурсія №1

ЭКСКУРСИИ

                     “Запрашаем у хату»      

1. Слова настаўніка.

      Для кожнага з нас сядзіба – тая спадчына, зробленая рукамі і духоўная, якую атрымалі мы ад продкаў і якую павінны годна перадаць сваім   дзецям і ўнукам.

     Што страцілі мы з гэтай спадчынай? Што прыдбалі за свой век? Уздыхаць па старых рэчах, вяртацца да старога ладу жыцця не варта, але ведаць, як жылі нашы дзяды-прадзеды, — трэба.

     І наша экскурсія гэта не энцыклапедычныя даведкі, а хутчэй абразкі з жыцця старой вёскі. Абразкі, перасыпаныя народнымі прыкметамі, прыказкамі і прымаўкамі, жартамі і загадкамі.

     Пры яркім свеце бліскавіцы відаць усё навокал. А пры святле свечкі на покуце ў матчынай хаце, пры святле малітвы ў душы відаць і тое, што засталося ў мінулым, і ясніцца шлях у будучыню.

 

Продолжить чтениеЭКСКУРСИИ

Адраджэнне нацыянальных традыцый

  • Автор записи:
  • Комментарии к записи:0 комментариев

Адраджэнне нацыянальных традыцый, народнай спадчыны становіцца прадметам пільнай увагі ў сістэме работы нашай школы. Народная культура — найважнейшая частка  гістарычнай спадчыны, якая спрыяе фарміраванню нацыянальнай свядомасці будучых пакаленняў.

Адраджэнне нацыянальных традыцый
Адраджэнне нацыянальных традыцый

Продолжить чтениеАдраджэнне нацыянальных традыцый