Некаторыя асаблівасці кіравання ў беларускай мове

ЯЛАВІЧЫНА

«Свініна ёсць, гавядзіна бывае, а вось ялавічына? Што гэта?..»  Мала хто і з суразмоўнікаў-гандляроў на славутай Камароўцы быў абазнаны, што «ялавічына» — гэта беларускамоўны адпаведнік рускаму «говядина» (мяса каровы як ежа). Для большасці яно не выклікала ніякіх асацыяцый.

А між тым слова «ялавічына» — агульнапрынятая яшчэ з 20-х гадоў ХХ стагоддзя норма беларускай літаратурнай мовы. Яно ўтварылася ад «ялавіца» (ялавая — бясплодная — карова) і па сёння фіксуецца літаральна ўсімі слоўнікамі нашай мовы, рэгулярна выкарыстоўваецца ў перыядычным друку, у творах беларускіх пісьменнікаў. «Праз гадзіну на вогнішчах смажыліся вялізныя кавалкі ялавічыны, круціліся на ражнах цэлыя авечкі» (У. Караткевіч).

Удзельнікі фальклорна-тэтральнага аб’яднання па інтарэсах нашай школы (кіраўнік — настаўнік беларускай мовы і літаратуры Грышкевіч А.А.) прапанавалі на суд гледачоў- спачатку вучням і настаўнікам установы адукацыі, а затым і бацькам на бацькоўскім сходзе — музыкальна- тэатралізаванае  прадстаўленне “Запрашаем на “Вячоркі””.

Нашы вучні яшчэ раз прадэманстравалі свой талент, праявілі свае акцёрскія здольнасці.

Зала з вялікай цікавасцю назірала за развіццём сюжэта, за  ігрой самадзейных артыстаў. Хочацца адзначыць і тое, што сакавітае беларускае слова, меладычныя і вясёлыя народныя песні і прыпеўкі,   што  гучалі з вуснаў нашых вучняў на  падмостках  школьнай сцэны, знайшлі свой водгук у сэрцах тых, хто прыйшоў на  прадстаўленне. А  завадны беларускі  танец “Полечка”   ў выкананні гурткоўцаў не пакінуў абыякавым нікога.  Асаблівую атмасферу на сцэне стваралі каларытныя нацыянальныя касцюмы, ручнікі і посцілкі, а таксама рэчы хатняга ўжытку, якімі карысталіся нашы продкі. Шчырыя апладысменты гледачоў  – вось узнагарода для нашых удзельнікаў.

Беларускія  адпаведнікі да рускіх прыказак і прымавак 

Васіль Быкаў. Чатыры  факты, якія ведае не кожны беларус

1. Быкаў мог стаць мастаком ці скульптарам

Далёка не кожны беларус ведае, што свой лёс Быкаў мог звязаць з маляваннем, калі б… не загад Сталіна. Пасля заканчэння школы ва ўзросце 15 год Васіль Уладзіміравіч паступіў на скульптурнае аддзяленне Віцебскага мастацкага вучылішча. Але правучыўся там толькі год. У сваёй аўтабіяграфічнай аповесці «Доўгая дарога дадому» ён сціпла ўспамінаў: «Вучыцца там доўга не прыйшлося, бо ў 1940 годзе стыпендыю адмянілі, і гэтая абставіна вярнула мяне ў вёску.

Аднак гэты эпізод з жыцця насамрэч быў больш драматычным, успамінала ў відэаінтэрв’ю   сястра класіка Валянціна Уладзіміраўна. Акрамя таго што стыпендыі адмянілі, за навучанне пачалі браць плату, суадносную з коштам каровы. Аднак прадаць жывёлу – значыла выракчы звычайную вясковую сям’ю на галодную смерць.

    Фразеалагізмы з уласнымі імёнамі складаюць адносна невялікую, але надзвычай цікавую групу устойлівых адзінак беларускай мовы, паколькі менавіта ў іх захаваліся звесткі пра мінулыя падзеі ў нашай і іншых краінах свету, замацаваліся пэўныя меркаванні людзей розных народаў пра пэўныя факты і такім чынам перададзена новым пакаленням сваё бачанне свету, свая ацэнка падзей, людзей і інш. Таму вельмі цікавыя звесткі падаюць нам этымалагічныя слоўнікі фразеалагізмаў (напрыклад, этымалагічны слоўнік фразеалагізмаў І. Я. Лепешава).